Benedykt XVI / Joseph Ratzinger - Opera Omnia T. VIII-1 - Kościół - znak wśród narodów

Tom 8 "Kościół - znak wśród narodów",  ma na celu uświadomić czytelnikowi czym jest Kościół, skąd pochodzi, czemu służy. Jest jednocześnie próbą odpowiedzi wierzącego na pytanie "dlaczego jeszcze jestem w Kościele?"


Dzieła wszystkie kard. Josepha Ratzingera zostaną wydane przez Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w seriii "Opera omnia" ("Dzieła wszystkie") Całość obejmie 16 tomów.

Projekt "Opera omnia" dotyczy uniwersalnej myśli i wszechstronnego dorobku filozoficzno-teologicznego Josepha Ratzingera - Benedykta XVI, który oddaje doskonale istotę dwutysiącletniego dziedzictwa spotkania trzech kultur: żydowskiej, grecko-rzymskiej i chrześcijańskiej. Udostępnienie przez projekt całego dzieła myśli Ratzingera jest, jak mówią redaktorzy serii, zarazem pogłębieniem myśli poprzednika, Jana Pawła II, papieża Polaka, a przez to i idei chrześcijańskiej Europy, w której Polska odgrywa decydujące znaczenie jako wyznacznik humanizmu i kultury naszego narodu.

Od wydawcy

W tomie VIII Dzieł zebranych Josepha Ratzingera zostały zestawione w logicznym układzie różnorakie, pisane przy rozmaitych okazjach, teksty i studia papieża Benedykta XVI poświęcone eklezjologii i ekumenizmowi. Ze względu na ich wielką liczbę konieczne okazało się podzielenie tomu na dwie części. Przyczynki te są owocem pięćdziesięciu lat badań naukowych i działalności dydaktycznej. Stanowią wyraz żywej, otwartej na przyszłość teologii, która w owocnej, pełnej napięcia syntezie wiary i rozumu przybliża objawienie Boga w Jezusie Chrystusie i jego znaczenie dla Kościoła i świata. Zadaniem teologii jest służenie pomocą człowiekowi w poszukiwaniu prawdy Bożej i zbawienia. Dla teologa Josepha Ratzingera Sobór Watykański II jest trwałym upamiętnieniem jego własnej myśli, gdyż jej głębia odcisnęła się na najważniejszych dokumentach soborowych, w których opracowywaniu brał czynny udział. W Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium znalazła swe miejsce wielka wizja sakramentalności Kościoła: „Kościół jest w Chrystusie jakby sakramentem, czyli znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego" (KK 1). Relacje łączące Stwórcę ze stworzeniami nabierają tu konkretnych rysów w wymiarach: historycznym, społecznym i cielesnym. Liczne kierunki refleksji nad Kościołem znajdują swoje transcendentne, wszystko przekraczające centrum w Jezusie Chrystusie, wcielonym Słowie bliskości Boga, mieszkającym pośród ludzi. Od swego narodzenia aż po Mękę i śmierć jest On jednym z nas i razem z pielgrzymującym Kościołem kroczy drogą prowadzącą do wiekuistej ojczyzny. Dzięki Zmartwychwstaniu Jezusa i Zesłaniu Ducha Świętego Kościół jawi się jako „lud zjednoczony jednością Ojca i Syna, i Ducha Świętego" (KK 4). Jako lud Boży Kościół jest zawsze Ciałem Chrystusa i świątynią Ducha Świętego.

Gdy Joseph Ratzinger w decydujących punktach dyskusji nad istotą Kościoła wskazuje na Chrystusa jako nieprzemijające centrum, przejawia się w tym aktualność jego myśli oraz gotowość twórczego, a niekiedy także korygującego udziału w dyspucie teologicznej. Zamieszczone tutaj jego wypowiedzi w wywiadach i polemiki z najnowszą literaturą dotyczącą eklezjologii dowodzą tego w obrazowy sposób. W najważniejszych passusach pojawiają się takie nazwiska, jak Romano Guardini, Henri de Lubac i Yves Congar, oraz nazwiska tych teologów, którzy dopomagali Kościołowi w odnalezieniu jego głębokiego wymiaru teologicznego po okresie jednostronnego koncentrowania się na zewnętrznych strukturach społecznych i prawnych. Udaje się to zrealizować dzięki ponownemu odczytaniu źródeł biblijnych i zainteresowaniu się coraz szerszym nurtem historycznych badań wielkiej tradycji, poczynając od ojców Kościoła, przez syntezy scholastyków, aż po początki nowych kierunków w eklezjologii w wiekach XIX i XX, a także w wyniku spotkania z teologią protestancką i prawosławną.

Na podstawie tego bogatego skarbca teologia będzie się rozwijała z ową promieniującą mocą, która daje człowiekowi bezpieczeństwo w Kościele i rozważnie mu towarzyszy w jego pielgrzymowaniu do wiecznej ojczyzny.

Dlatego też Joseph Ratzinger - Benedykt XVI stawia czoło aktualnym pytaniom kierowanym pod adresem Kościoła i jego nauki. Mimo iż bardzo dobrze i we wszystkich szczegółach znana jest mu cała tradycja Kościoła, jego wypowiedzi na tematy teologiczne nie są konwencjonalne, zawsze jednak są aktualne. Autor ma wyczucie rozwoju, a jego kierunek przewiduje na długo, zanim stanie się on przedmiotem debat na wydziałach teologicznych i w akademiach. Jakie są relacje między dzisiejszym demokratycznym stylem myślenia i sprawowaniem urzędu w imieniu Chrystusa? Jaką rolę odgrywają nowe inicjatywy we wspólnotach duchowych? Jakie relacje łączą Kościół powszechny z Kościołem lokalnym? Jak można głębiej uzasadnić teologicznie prymat papieża i znaleźć konkretny jego kształt, który byłby do przyjęcia również dla teologii prawosławnej i reformowanej? Z dużą wrażliwością i subtelnym wyczuciem wymiaru ekumenicznego Autor daje na to odpowiedzi, które jednocześnie zawsze są zaproszeniem do dalszych wspólnych przemyśleń. O tym, jak intensywna jest teologiczna obecność Josepha Ratzingera w dialogu ekumenicznym, świadczą jego obszerne analizy metody uprawiania ekumenizmu, jak również przyczynki wskazujące kierunek dialogu katolicko-prawosławnego i katolicko-protestanckiego.

Z tekstami tego tomu ściśle wiąże się tom XII, który jest poświęcony teologii i duchowości sakramentu święceń, posługi kierownictwa realizowanej mocą posłannictwa i autorytetu Jezusa Chrystusa.

Teologia nie powinna jednak być tylko fachową rozmową między ekspertami. Jest przeznaczona dla wszystkich ludzi i ma otwierać ich egzystencję religijną i moralną na Boga oraz przekazywać im przesłanie Chrystusa. Dlatego też w tomie VIII znalazły się również kazania, które ludzkiemu umysłowi w sposób duchowy przybliżają misterium Kościoła Trójjedynego Boga. Joseph Ratzinger pojmował teologię zawsze jako gotowość „do obrony wobec każdego, kto domaga się od was uzasadnienia (Logos) tej nadziei, która w was jest" (l P 3,15).
Ojcu Świętemu, papieżowi Benedyktowi XVI, dziękuję za to, że poprosił mnie o napisanie wprowadzenia do tego tomu Dzieł zebranych. Wszystkim Czytelniczkom i Czytelnikom zajmującym się tematyką eklezjologiczną i ściśle z nią związanymi problemami ekumenicznymi życzę duchowej, religijnej radości płynącej z poznania zbawczego planu Bożego, o którym mówi nam Kościół (zob.Ef3,10n).

Nieodzownym warunkiem uzasadnionej krytyki słabości Kościoła i jego członków, którą powinniśmy zawsze zaczynać od siebie samych, jest prowadzenie jej w duchu wielkiej miłości do „Kościoła, naszej Matki", gdyż tylko wtedy będzie ona wiarygodna i owocna. Jak mógłbym się wyrzec swojej matki? Kościół jest Oblubienicą, którą „Chrystus umiłował i wydał za niego samego siebie, aby go uświęcić, oczyściwszy obmyciem wodą, któremu towarzyszy słowo, aby samemu sobie przedstawić Kościół jako chwalebny, nie mający skazy czy zmarszczki, czy czegoś podobnego, lecz aby był święty i nieskalany" (Ef 5,25n).

W tym sensie tom VIII razem z wszystkimi tomami Dzieł zebranych teologa Josepha Ratzingera ma służyć Kościołowi i ruchowi ekumenicznemu i przyczynić się do przywrócenia owej jedności Kościoła, o którą Jezus Chrystus, jego Założyciel i Głowa, tak usilnie prosił Ojca przed swą Męką.

Na koniec chciałbym wyrazić moją szczególną wdzięczność współpracownikom Instytutu Papieża Benedykta XVI w Ratyzbonie.

Kierujący jego pracami dyrektor prof. dr Rudolf Yoderholzer, dr Christian Schaller, lic. teol. Franz-Xaver Heibl i pan Gabriel Weiten z wielką kompetencją i naukowym zaangażowaniem wspierali mnie przy wydawaniu tego tomu. Dziękuję również przeorowi klasztoru cystersów w Stiepel, prof. dr. Maximilianowi Hełmowi, który jako wybitny znawca eklezjologii Josepha Ratzingera - Benedykta XVI w kompetentny sposób opracowywał wraz ze mną usystematyzowaną koncepcję tomu VIII Dzieł zebranych Josepha Ratzingera.

Ratyzbona, w święto Ofiarowania Pańskiego 2010 roku

SPIS TREŚCI

Przedmowa do wydania polskiego 
Od wydawcy 
Wykaz skrótów

CZĘŚĆ A
BRATERSTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE

Braterstwo chrześcijańskie 
Uwaga wstępna 
Analiza danych historycznych 
Pojęcie brata przed i poza chrześcijaństwem 
"Brat" w rozumieniu Greków 
Pojęcie brata w Starym Testamencie 
Rozwój w hellenizmie 
Oświecenie i marksizm 
Rozwój pojęcia brata we wczesnym chrześcijaństwie 
"Brat" w słowach Jezusa 
Rozwój w Nowym Testamencie, szczególnie u Pawła 
Pojęcie brata w epoce ojców Kościoła 
Próba rzeczowej syntezy 
Podstawa chrześcijańskiego braterstwa: wiara 
Zniesienie granic w obrębie chrześcijańskiego braterstwa 
Granica ściślejszej wspólnoty braterskiej 
Autentyczny uniwersalizm 
Posłowie

O duchu braterstwa

Antropologiczne podstawy miłości braterskiej 
I. Socjologiczny i eklezjologiczny kontekst katolickich związków opieki nad dziewczętami 
1. Socjologiczny punkt wyjścia 
2. Model otwartego Kościoła jako odpowiedź na nową sytuację 
3. Model odpowiedzialności i wolności świeckich 
II. Tło antropologiczne 
1. Braterskość na wzór Brata Jezusa Chrystusa 
2. Jednostka i całość 
Zakończenie: pewna żydowska opowieść i jej chrześcijańskie znaczenie

CZĘŚĆ B
GENEZA, ISTOTA I MISJA KOŚCIOŁA

Kościół jako miejsce posługiwania w wierze

Los Jezusa a Kościół 
Jezus - uosobienie królestwa Bożego 
Ustanowienie kręgu Dwunastu 
Tak zwany kryzys galilejski 
Ostatnia Wieczerza Jezusa 
Podsumowanie

O genezie i istocie Kościoła 
A. Kościół - znak i tajemnica wiary 
B. Jedność obydwu aspektów pojęcia Kościoła 
I. Geneza Kościoła 
II. Ujęcie pojęcia Kościoła u św. Pawła 
III. Głos ojców 
IV. Refleksje końcowe

Kościół i liturgia 
I. Chrystus, Kościół i nowy kult 
A. Chrystus i kult 
B. Kościół i liturgia 
1. Kościół 
2. Liturgia 
C. Refleksja końcowa 
II. Wspólnota realizowana w życiu 
A. Chrześcijańskie pojęcie kultu według Listu do Hebrajczyków 
B. Wspólnota realizowana w życiu 
C. Słowo Augustyna

Utożsamianie się z Kościołem 
1. Człowiek w poszukiwaniu tożsamości 
2. Co znaczy "tożsamość"? 
3. Kościół i jego tożsamość 
4. Utożsamienie i odnalezienie siebie 
5. Wyniki

Powszechność i katolickość

CZĘŚĆ C
KOŚCIÓŁ - POWSZECHNY SAKRAMENT ZBAWIENIA W CHRYSTUSIE

Kościół - opracowanie systematyczne [artykuł w leksykonie, 1961]

Geneza i istota Kościoła 
1. Wstępne uwagi metodyczne 
2. Geneza i istota Kościoła w świetle nowotestamentalnego świadectwa 
a) Jezus a Kościół 
b) Samookreślenie Kościoła jako ἐκκλησία 
c) Pawłowa nauka o Kościele jako Ciele Chrystusa 
3. Wizja Kościoła w Dziejach Apostolskich

SAKRAMENT ZBAWIENIA

Kościół jako sakrament zbawienia 
Geneza sformułowania na Vaticanum II 
Teologiczna treść sformułowania 
Związek z podstawowymi pytaniami człowieka 
Problem urzeczywistnienia

Eklezjologia II Soboru Watykańskiego 
1. Kościół jako Ciało Chrystusa 
a) Obraz Mistycznego Ciała 
b) Eklezjologia eucharystyczna 
2. Kolegialność biskupów 
3. Kościół jako lud Boży 
Dodatek: nowożytne warianty pojęcia ludu Bożego

LUD BOGA OJCA I CIAŁO CHRYSTUSA

Dom. Dom Boży [artykuł w leksykonie, 1961]

Ciało Chrystusa [artykuł w leksykonie, 1961]

Pojęcie Kościoła i kwestia członkostwa w Kościele 
I. Kwestia istoty Kościoła 
1. Historyczne tło encykliki "Mystici Corporis" 
2. Aktualny stan dialogu 
II. Kwestia członkostwa Kościoła 
1. Ciało Chrystusa a Kościół rzymskokatolicki 
2. Przynależność do Kościoła 
III. Kościół a zbawienie świata

Komunia - wspólnota - misja. O powiązaniu między Eucharystią, wspólnotą (społecznością) i misją w Kościele 
I. Klucz do tematu: słowo κοινωνία (komunia) 
1. Opis Kościoła w Dz 2,42 
2. Prawnicza, sakramentalna i praktyczna treść communio w Dz 2,42 i Ga 2,9-10 
3. Świeckie korzenie pojęcia κοινωνία i ich znaczenie dla nowej rzeczywistości chrześcijańskiej 
a) Zmiana świeckiego znaczenia słowa w Ewangelii Łukasza 
b) Korzenie żydowskie 
c) Greckie korzenie i problem hellenizacji chrześcijaństwa 
II. Eucharystia - chrystologia - eklezjologia: chrystologiczne centrum tematu 
1. Eucharystia i chrystologia 
2. Komunia Bóstwa i człowieczeństwa w Chrystusie 
3. Kwestia ekskomunikowanych 
Uwaga końcowa

ŚWIĄTYNIA DUCHA ŚWIĘTEGO

Kościół jako świątynia Ducha Świętego 
1. Chrystologiczne i pneumatologiczne rozumienie Kościoła 
2. Kościół jako sakrament zbawienia

Uwagi dotyczące charyzmatów w Kościele 
I. Charyzmat w Nowym Testamencie 
1. Kwestia historycznego przyporządkowania 
2. Sformułowanie językowe 
3. Wątki treściowe 
II. Charyzmat w Kościele

Ruchy kościelne i ich teologiczne miejsce 
I. Próby wyjaśnienia przez dialektykę zasad 
1. Instytucja i charyzmat 
2. Chrystologia i pneumatologia 
3. Hierarchia i proroctwo 
II. Perspektywy historii: sukcesja apostolska i ruchy apostolskie 
1. Urzędy powszechne i lokalne 
2. Ruchy apostolskie w dziejach Kościoła 
3. Rozpiętość pojęcia sukcesji apostolskiej 
III. Rozróżnianie i kryteria

Ruchy, Kościół, świat. Dialog podczas seminarium poświęconego tematowi "Ruchy kościelne i nowe wspólnoty w pasterskiej trosce biskupów", czerwiec 1999

Dzielnie realizować dzieło Jezusa. Kazanie podczas mszy dziękczynnej za papieskie uznanie duchowej rodziny Das Werk

Wolność i zobowiązanie w Kościele 
1. Pojęcie "wolności" w historii myśli epoki nowożytnej 
a) Punkt wyjścia podstawowej przesłanki oświecenia 
b) Wolność przez instytucje 
c) Wolność przez logikę historii 
2. Nowożytne pojęcie wolności w życiu Kościoła 
a) Próba zdefiniowania wolności 
b) Zastosowania nowożytnych uwarunkowań wolności w Kościele 
3. Uwagi odnoszące się do biblijnego pojęcia wolności 
4. Wnioski do tematu "Wolność i zobowiązanie w Kościele"

Otwartość i posłuszeństwo. Stosunek chrześcijanina do swojego Kościoła 
1. Podstawy: świętość a grzech w Kościele 
2. "Czarna jestem, lecz piękna" (Pnp 1,5) 
3. Świadectwo chrześcijanina

"Czyń wszystko z zastanowieniem" (Prz 31,3). Przemówienie na tradycyjnym noworocznym przyjęciu rad, Monachium, 13 stycznia 1978

Jan Chrzciciel. Kazanie wygłoszone z okazji rozesłania asystentów duszpasterskich w parafii Świętej Rodziny, Monachium-Harlaching, 24 czerwca 1978

Posłani, by "wprowadzać pokój". Kazanie z okazji rozesłania asystentów duszpasterskich w parafii św. Ignacego, Monachium-Blumenau, sobota 14 czerwca 1980 (czytania z roku C - 11. niedziela w ciągu roku, Łk 7,36-8,3)

Krytyka Kościoła? Uwagi dogmatyczne: Kościół świętych - Kościół grzeszników 
I. Podstawowe zasady 
II. Konsekwencje praktyczne

Wina Kościoła. Prezentacja dokumentu Międzynarodowej Komisji Teologicznej "Pamięć i pojednanie"

"Tylko szczere przebaczenie umożliwia wyznanie grzechów"

Duch Święty a Kościół

CZĘŚĆ D
KOMUNIJNA STRUKTURA KOŚCIOŁA

Kościół powszechny i Kościół partykularny. Posłannictwo biskupa 
1. Eklezjologia eucharystyczna a urząd biskupa 
2. Struktury powszechności Kościoła w eklezjologii eucharystycznej 
3. Następstwa dla urzędu i zadań biskupów

Prawo społeczności chrześcijańskiej do Eucharystii? "Społeczność chrześcijańska" a powszechność Kościoła 
I. Nowsze dyskusje na temat prawa społeczności chrześcijańskiej do Eucharystii 
II. Wyjaśnienie pojęć 
1. Wypowiedzi Soboru Watykańskiego II 
2. Korzenie współczesnego pojęcia społeczności chrześcijańskiej 
3. Wnioski 
III. Poprawne sformułowanie problemu i rzeczywiste zadanie

Pytania dotyczące struktury i zadań synodu biskupów 
I. Synod biskupów w nowym KPK 
1. Istota i cele synodu 
2. Określenia uzupełniające 
3. Wyniki 
II. Pytania dotyczące reformy synodu 
1. Modele bezużyteczne 
2. Wyjaśnienie podstawowych elementów ustroju Kościoła 
3. Refleksja końcowa: Po co synody?

Eklezjologia Konstytucji "Lumen gentium"

Kościół lokalny a Kościół powszechny. Odpowiedź dla Waltera Kaspera

PRYMAT PAPIEŻA

Prymat [artykuł w leksykonie, 1963]

Prymat Piotra a jedność Kościoła 
1. Pozycja Piotra w Nowym Testamencie 
a) Misja Piotra w całości nowotestamentalnej Tradycji 
b) Piotr w kręgu Dwunastu według tradycji synoptycznej 
c) Słowa posłannictwa w Mt 16,17-19 
2. Kwestia sukcesji na urzędzie Piotra 
a) Zasada sukcesji w ogólności 
b) Rzymska sukcesja na urzędzie Piotra 
3. Refleksje końcowe

Prymat a episkopat &l